Dinsdag 28 januari vond de officiële opening plaats van de exposities Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen en De boodschap van Balinese schilders. De ruime opzet van de Gereformeerde Immanuel Kerk in Ermelo en haar ontmoetingsruimte, boden gelegenheid beide tentoonstellingen gelijktijdig voor het publiek beschikbaar te maken. Onder het gehoor van kerkenraadsleden, diakenen en mensen actief in de commissies zending en werelddiaconaat en de kunstcommissie, waarbij andere belangstellenden zich voegden, werden door het Zendingserfgoed de beide exposities nader toegelicht. De tentoonstellingsboeken werden overhandigd aan de heer Aalt Landman van de ZWO commissie en aan de heer Siebrand Prakken, die al sinds het verschijnen van de Zendingserfgoedkalender voor een ruime verspreiding daarvan in Ermelo zorgt. Daarna konden, onder het genot van een hapje en een drankje, de aanwezigen met de tentoonstellingen kennis  maken. Er bruisten al wat ideeën op om naast de verwachte bezoekers, ook de kerken uit Harderwijk speciaal voor een bezoek uit te nodigen of om een puzzel-speurtocht voor de nevendienst te organiseren. We hopen dat velen in Ermelo en omstreken de tentoonstellingen zullen komen bekijken. Aan de gastvrijheid van de mensen van de Immanuelkerk zal het in ieder geval niet liggen.

Overhandiging boeken aan de heer Prakken.

Aandachtig wordt de introductiefilm bekeken.

Vrijdag 24 januari waren Jan en Christien ter Haar op bezoek. Jan noemt zich ‘gepensioneerd glas-in-lood liefhebber en Christien heeft zich eveneens glasbewerking eigen gemaakt. Vanuit hun huis met atelier in Aalten hadden ze de reis ondernomen. Jan doet al lange tijd historisch onderzoek naar het werk van de Rotterdamse glas-in-lood kunstenaar Marius Richters (1878-1955). Als Aaltenaar maakte Jan al vroeg kennis met glas-in-lood van deze kunstenaar, door het grote gedenkraam in de Gereformeerde Oosterkerk van Aalten. Hij werkte, tot aan diens overlijden in 1949, nauw samen met de glas-in-lood kunstenaar Harry van Lamoen uit Dordrecht.

Marius Richters werd door het Zendingsbureau van het Centraal Orgaan voor de Zending van de Gereformeerde Kerken in Nederland gevraagd om twee ramen te ontwerpen voor het in 1946 te openen Zendingscentrum te Baarn. Hij nam deze opdracht aan en werkte daarbij met Van Lamoen samen, die nog mond-geblazen gekleurd glas van voor de oorlog had liggen. Of bij het accepteren meespeelde dat degene die leiding moest gaan geven aan het ZC een ds. Barend Richters was, is onduidelijk. De twee prachtige ramen bevatten veel symboliek. Een raam met als titel ‘De Liefde van Christus dringt ons’ geeft de onderbouwing van het Bijbelse fundament voor de zendingsinspanningen met o.a. afbeeldingen van Paulus, Lucas en (Johannes) Marcus. Het andere raam geeft meer de praktijk weer – de omstandigheden waaronder zendingswerkers hun arbeid hadden te verrichten. Dit raam draagt de titel ‘Ik zend u als lammeren in het midden der wolven’ en toont drie figuren die, volgens overlevering, doen denken aan zendelingen taalgeleerde Nicolaus Adriani, theoloog Dirk Bakker en zendingsarts Jan Gerrit Scheurer.

De beide ramen vormen nu onderdeel van de collectie van het Zendingserfgoedhuis en Jan en Christien kwamen langs om ze te fotograferen en zich verder over de ramen te documenteren. Het was een inspirerende ontmoeting.

Vrijdag 18 oktober ontvingen we gewaardeerd bezoek uit het Utrechtse Odijk. Johan en Ike van Rossum waren net teruggekeerd van een uitgebreid bezoek aan de kerk van Oost-Java waar ze hun vrienden Anto en Lies Hadiyanto opzochten. Ds. Anto heeft in het kader van wederzijdse zending vanuit de Raad voor de Zending NHK, een tijd meegewerkt in het Toerustingswerk in Utrecht. Het Zendingserfgoedhuis heeft nog steeds contact met Lies, die samen met anderen de geschiedenis van de GKJW, de Oost Javaanse Kerk aan het beschrijven is. Ook uit Odijk kwamen Jan en Miep de Vries, die een lange verbinding met de zending hebben. Jan heeft een agrarische achtergrond en werd o.a. door de Deputaten Hulpverlening van de Christelijke Gereformeerde Kerk uitgezonden naar de Toraja Mamasa kerk op Sulawesi en later naar de kerk van Halmahera in de Noord-Molukken voor de Raad voor de Zending. Voor de SNV, Stichting Nederlandse Vrijwilligers, waren zij ook actief   in de Copperbelt in Zambia. Kortom een rijke ervaring die tijdens het bezoek ruim aan bod kwam bij het zien van voorwerpen uit de collectie. Zij brachten twee fraaie puzzels in kleur van eind veertiger jaren uitgegeven door Oegstgeest voor ons mee.

Een kijkje bij de dozen artefacten in het depot boven.

Dinsdag 8 oktober brachten Wil en Anne Lieke de Vries een bezoek aan het Zendingserfgoedhuis. Vanuit vroegere generaties hadden ze een serie bijbels en gezangenbundels geërfd en op zoek naar een goede bestemming, namen zij contact op met het Statenbijbelmuseum in Leerdam. Voor deze collectie waren de bijbels ’te jong’ en zo werden ze naar ons doorverwezen. Ze vonden het een leuk idee om ons een bezoek te brengen, om te kijken of deze familie-erfenis op een goede plek terecht zou komen. Er zaten diverse edities Nederlandse bijbels en ook een Duitse Lutherbijbel uit de 19e eeuw bij. Een heel bijzonder stuk was de bekende kinderbijbel van W.G. van der Hulst met platen van Isings, maar dan in de uitgave voor Indië. Over de diverse uitgaven viel het nodige aan historie te vertellen, zo ook bij een greep uit onze bestaande bijbel collectie. Bij de korte rondleiding werd ook even stilgestaan bij het schilderij uit Indonesië dat prof. Jo Verkuijl aangeboden kreeg bij zijn afscheid van Indonesië. Daarop is bij schaars olielamp-licht een grootmoeder te zien die haar kleinkind voorleest uit de in het Indonesisch vertaalde kinderbijbel van Anne de Vries. Ook weer zo’n bijzonder schilderij in onze collectie.

Vrijdag 2 augustus jl. heeft burgemeester Harald Bergmann van Schiedam de expositie Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen geopend in de Grote- of Sint Janskerk in Schiedam. Doordat de opening midden in vakantietijd plaatsvond, heeft maar een beperkt aantal genodigden de opening kunnen bijwonen. De burgemeester had echter in zijn agenda ruimte kunnen maken om de expositie, door het in ontvangst nemen van de beide tentoonstellingsboeken, symbolisch te openen. Aansluitend werd hij door de voorzitter langs de expositie geleid. In vier vitrines lagen de soms al een eeuw oude boekjes te pronken, samen met de voorwerpen uit de landen waar deze boeken spelen. De burgemeester wenste de tentoonstelling en de Grote Kerk veel bezoekers toe. Dat kan tot 18 september als de Sint Janskerk open is van dinsdag tot zaterdag tussen 12.00-16.00 uur.

Op vrijdag 2 augustus opent de tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen haar deuren in de Grote- of Sint Janskerk aan de Lange Kerkstraat 37. De opening is om 15.00 uur. Op deze bijzondere expositie zijn jeugdzendingsboekjes te zien uit de afgelopen 250 jaar. Het unieke aan de tentoonstelling is dat voor het eerst ook voorwerpen uit die verre landen te zien zijn, die in die boekjes afgebeeld of beschreven staan. De boekjes uit de verschillende periodes zijn uitgestald, maar ook schrijvers, illustratoren, uitgevers en ander promotie materiaal voor kinderen worden belicht. Van een Print-bybel en een ABC-boek uit de 18e eeuw tot Carl’s kerstfeest in Papoealand. En van een replica van een Soemba-huis tot een Javaanse vertaling van een boekje dat A. Norel-Straatsma voor het NBG schreef. De expositie is zeker het bekijken waard en een gidsje van 2 euro leidt je er door heen. Van 2 augustus tot 18 september van dinsdag tot zaterdag te zien tussen 12.00-16.00 uur.

Op 12 juli togen de vrijwilligers van het Zendingserfgoedhuis naar het Limburgse Steyl. Daar bevindt zich het Missie Museum, het museum van de Missionarissen van Steyl, de broeders van de Congregatie van het Goddelijk Woord, die van 1875 hier gevestigd zijn. Het Museum opende in 1931 haar deuren en de collectie is nog grotendeels die welke broeder Berchmans in 1934 achterliet. Je wordt werkelijk overweldigd door de hoeveelheid uitgestalde voorwerpen, opgezette dieren vanuit alle delen van de wereld en opgeprikte vlinders. De voorwerpen komen uit de voornaamste gebieden waar de missionarissen van Steyl werkten, zoals China en het Duitse deel van wat nu Papua Nieuw Guinea heet. Daar konden we het nodige aan herkenbare voorwerpen zien, omdat er veel culturele overeenkomsten zijn met het voormalig Nederlandse deel: Nederlands Nieuw-Guinea/West Papua. Naast deze vaste collectie was er een bijzondere expositie ingericht door gastcurator Marc Argeloo over de Paradijsvogels, die zowel in PNG als in West-Papua te vinden zijn. Een enkel exemplaar zit ook in onze Zendingserfgoed collectie. Marc kon boeiend vertellen over het voorkomen van de tientallen soorten, de jacht en de handel vanaf de Portugese en de VOC-periode tot begin twintigste eeuw, die de schitterende vogels naar Europa brachten om er mee te pronken of om de veren op de dameshoeden te zetten. Er werd tijdens het bezoek ook naar de presentatie ven de techniek van de opstellingen gekeken. Een leerzaam en gezellig vrijwilligersuitje was het.

De volle vitrine met artefacten.

Op vrijdag 2 februari ging de reizende tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen van start in Het Hernhutter Huis te Zeist. De opening voor de ongeveer veertig aanwezigen vond plaats in de kerk van de Evangelische Broedergemeente aan het ernaast gelegen Broederplein. Een schitterende kerk waarvan het interieur helder wit is. Ds. Stephan Bernard, EBG predikant en voorzitter van de HHH Museum-stichting sprak een welkom. Daarbij liet hij een negentiende-eeuwse Duitstalige Zending-Atlas van de EMS in Stuttgart zien. Aansluitend werd de tentoonstelling toegelicht, waarbij ook de introductiefilm werd vertoond, welke bijzonder werd gewaardeerd. Job van Melle, oud secretaris van het Zeister Zendingsgenootschap ZZG, nam tot slot de twee publicaties rond de expositie in ontvangst. Vervolgens begaf het gezelschap, begeleid door vrijwilligers van het  Hernhutterhuis zich naar de centrale expositie ruimte van het  Museum om een kijkje te nemen. Dat gaf voor velen een blik van herkenning. Onder het genot van een hapje en een drankje werd er nagepraat.

    Ds Stephan Bernard toont de Duitse ‘Missions Atlas’ uit zijn jeugd

De unieke combinatie van jeugdzendingsboek en voorwerpen

Op vrijdag 20 oktober was het zo ver dat de expositie Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen haar landelijke aftrap beleefde. Een klein getal van zendingsvrienden en plaatselijk geïnteresseerden woonde de bijeenkomst bij en liet zich langs de met boekjes en voorwerpen gevulde vitrines rondleiden. Ook aanwezig waren een fotograaf en een journalist van het Reformatorisch Dagblad die zich uitgebreid lieten informeren over de achtergronden van wat er in de tentoonstelling te zien is. Een paar dagen later verscheen er in het RD een uitgebreid verslag. Intussen hebben al diverse mensen die het artikel gelezen hebben de weg naar StOK – Stichting ’t Oude Kinderboek  aan de Markt te Lochem gevonden.

Het is intussen een mooie traditie geworden. Ieder jaar gaan de vrijwilligers van het Zendingserfgoedhuis met hun partners op bezoek bij een Museum of organisatie die een vergelijkbaar doel heeft. Dit jaar werd het Luther Museum in Amsterdam bezocht. Er lagen al contacten met het Museum dat door de Amsterdamse Lutheranen in 2018 werd opgezet, maar van een bezoek was het nog niet gekomen. De groep werd ontvangen door kwartiermaker/conservator Tonko Grever en de vrijwilliger van dienst Bert Kramer bleek een zendingsachtergrond te hebben op West Timor vanuit het vroegere Zendingsbureau in Oegstgeest. De rondleiding voerde niet alleen langs de fraaie en historisch belangrijke vaste tentoonstelling, maar introduceerde tegelijk de uinteressante tijdelijke expositie Luther & de Wereld. Hierin komen de verbindingen van de Nederlandse Lutheranen met Lutheranen overzee aan bod. Van de vestiging van Nederlandse Lutheranen in Nieuw-Amsterdam (New York) ten tijde van Pieter Stuyvesant, tot de Lutherse Wereldfederatie van nu. En van de Lutheranen op Curacao, Suriname en op de Batu-eilanden bij Nias voor de kust van Sumatra. Het werd een boeiende excursie waarbij ook een kijkje achter de schermen werd gegeven en nieuwe ideeën werden opgedaan.

Tonko Grever geeft toelichting bij de collectie

De lunch op een terras buiten op een Amsterdamse gracht

Woensdag 7 december kwamen Agnes Vugts en Michelle van der Sluis bij ons een kijkje nemen. Samen vormen zij het bureau RaadSaam Erfgoedprojecten en namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zijn zij op verkenning naar Collecties buiten musea op het terrein  van zending en missie. Een zoektocht naar wat er op dat terrein in Nederland te vinden is. Zo’n inventarisatie was er al, maar dateerde van 1992 en deze was hoognodig aan een update toe. Zo is de collectie van het Zendingserfgoedhuis voor de Protestantse Zendingsgeschiedenis nieuw, omdat de verzamelingen bij de vroegere Hervormde zending in Oegstgeest, van de Gereformeerde zending in Leusden en van  Zending van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt in de vorige inventarisatie onder de radar waren gebleven. Als de verkenning is afgerond zal er follow up komen d.m.v. een inventarisatie van zaken waar de RCE concreet bij kan helpen. De erfgoedadviseurs waren goed te spreken over hoe de collectie verzorgd wordt in het Zendingserfgoedhuis; een compliment dat we graag doorgeven aan het vrijwilligersteam.

Vrijdag 28 oktober waren Jan Peter en Marty Schouten bij ons te gast. Jan Peter is socioloog en gepromoveerd theoloog en heeft diverse gemeentes gediend. In hun laatste standplaats zijn zij blijven wonen. Jan Peter heeft vele talenten: zo schrijft hij liederen (Lied 933 uit het NLB draagt een tekst van zijn hand) en publiceert hij geregeld. Vooral het Hindoeïsme is hem vertrouwd door zijn onderzoek in India en kennis van Suriname. Zo schreef hij ‘Jezus als goeroe’ en ‘Goddelijke vergezichten. Mystiek uit India voor Westerse lezers’. Bij hun bezoek was veel herkenning van voorwerpen uit de kerkelijke zending. Ook het Balinese troonaltaar trok zijn aandacht, en Jan Peter deed de achtergrond  ervan uit de doeken. Diverse voorwerpen uit hun eigen verzameling lieten zij ter aanvulling van de collectie zendingserfgoed bij hun vertrek achter.