Resultaten voor Nieuws

Twee exposities geopend in Ermelo

Dinsdag 28 januari vond de officiële opening plaats van de exposities Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen en De boodschap van Balinese schilders. De ruime opzet van de Gereformeerde Immanuel Kerk in Ermelo en haar ontmoetingsruimte, boden gelegenheid beide tentoonstellingen gelijktijdig voor het publiek beschikbaar te maken. Onder het gehoor van kerkenraadsleden, diakenen en mensen actief in de commissies zending en werelddiaconaat en de kunstcommissie, waarbij andere belangstellenden zich voegden, werden door het Zendingserfgoed de beide exposities nader toegelicht. De tentoonstellingsboeken werden overhandigd aan de heer Aalt Landman van de ZWO commissie en aan de heer Siebrand Prakken, die al sinds het verschijnen van de Zendingserfgoedkalender voor een ruime verspreiding daarvan in Ermelo zorgt. Daarna konden, onder het genot van een hapje en een drankje, de aanwezigen met de tentoonstellingen kennis  maken. Er bruisten al wat ideeën op om naast de verwachte bezoekers, ook de kerken uit Harderwijk speciaal voor een bezoek uit te nodigen of om een puzzel-speurtocht voor de nevendienst te organiseren. We hopen dat velen in Ermelo en omstreken de tentoonstellingen zullen komen bekijken. Aan de gastvrijheid van de mensen van de Immanuelkerk zal het in ieder geval niet liggen.

Overhandiging boeken aan de heer Prakken.

Aandachtig wordt de introductiefilm bekeken.

Glas-in-lood kenners op bezoek

Vrijdag 24 januari waren Jan en Christien ter Haar op bezoek. Jan noemt zich ‘gepensioneerd glas-in-lood liefhebber en Christien heeft zich eveneens glasbewerking eigen gemaakt. Vanuit hun huis met atelier in Aalten hadden ze de reis ondernomen. Jan doet al lange tijd historisch onderzoek naar het werk van de Rotterdamse glas-in-lood kunstenaar Marius Richters (1878-1955). Als Aaltenaar maakte Jan al vroeg kennis met glas-in-lood van deze kunstenaar, door het grote gedenkraam in de Gereformeerde Oosterkerk van Aalten. Hij werkte, tot aan diens overlijden in 1949, nauw samen met de glas-in-lood kunstenaar Harry van Lamoen uit Dordrecht.

Marius Richters werd door het Zendingsbureau van het Centraal Orgaan voor de Zending van de Gereformeerde Kerken in Nederland gevraagd om twee ramen te ontwerpen voor het in 1946 te openen Zendingscentrum te Baarn. Hij nam deze opdracht aan en werkte daarbij met Van Lamoen samen, die nog mond-geblazen gekleurd glas van voor de oorlog had liggen. Of bij het accepteren meespeelde dat degene die leiding moest gaan geven aan het ZC een ds. Barend Richters was, is onduidelijk. De twee prachtige ramen bevatten veel symboliek. Een raam met als titel ‘De Liefde van Christus dringt ons’ geeft de onderbouwing van het Bijbelse fundament voor de zendingsinspanningen met o.a. afbeeldingen van Paulus, Lucas en (Johannes) Marcus. Het andere raam geeft meer de praktijk weer – de omstandigheden waaronder zendingswerkers hun arbeid hadden te verrichten. Dit raam draagt de titel ‘Ik zend u als lammeren in het midden der wolven’ en toont drie figuren die, volgens overlevering, doen denken aan zendelingen taalgeleerde Nicolaus Adriani, theoloog Dirk Bakker en zendingsarts Jan Gerrit Scheurer.

De beide ramen vormen nu onderdeel van de collectie van het Zendingserfgoedhuis en Jan en Christien kwamen langs om ze te fotograferen en zich verder over de ramen te documenteren. Het was een inspirerende ontmoeting.

Bezoek uit Odijk

Vrijdag 18 oktober ontvingen we gewaardeerd bezoek uit het Utrechtse Odijk. Johan en Ike van Rossum waren net teruggekeerd van een uitgebreid bezoek aan de kerk van Oost-Java waar ze hun vrienden Anto en Lies Hadiyanto opzochten. Ds. Anto heeft in het kader van wederzijdse zending vanuit de Raad voor de Zending NHK, een tijd meegewerkt in het Toerustingswerk in Utrecht. Het Zendingserfgoedhuis heeft nog steeds contact met Lies, die samen met anderen de geschiedenis van de GKJW, de Oost Javaanse Kerk aan het beschrijven is. Ook uit Odijk kwamen Jan en Miep de Vries, die een lange verbinding met de zending hebben. Jan heeft een agrarische achtergrond en werd o.a. door de Deputaten Hulpverlening van de Christelijke Gereformeerde Kerk uitgezonden naar de Toraja Mamasa kerk op Sulawesi en later naar de kerk van Halmahera in de Noord-Molukken voor de Raad voor de Zending. Voor de SNV, Stichting Nederlandse Vrijwilligers, waren zij ook actief   in de Copperbelt in Zambia. Kortom een rijke ervaring die tijdens het bezoek ruim aan bod kwam bij het zien van voorwerpen uit de collectie. Zij brachten twee fraaie puzzels in kleur van eind veertiger jaren uitgegeven door Oegstgeest voor ons mee.

Een kijkje bij de dozen artefacten in het depot boven.

Bezoek uit het Utrechtse

Dinsdag 8 oktober brachten Wil en Anne Lieke de Vries een bezoek aan het Zendingserfgoedhuis. Vanuit vroegere generaties hadden ze een serie bijbels en gezangenbundels geërfd en op zoek naar een goede bestemming, namen zij contact op met het Statenbijbelmuseum in Leerdam. Voor deze collectie waren de bijbels ’te jong’ en zo werden ze naar ons doorverwezen. Ze vonden het een leuk idee om ons een bezoek te brengen, om te kijken of deze familie-erfenis op een goede plek terecht zou komen. Er zaten diverse edities Nederlandse bijbels en ook een Duitse Lutherbijbel uit de 19e eeuw bij. Een heel bijzonder stuk was de bekende kinderbijbel van W.G. van der Hulst met platen van Isings, maar dan in de uitgave voor Indië. Over de diverse uitgaven viel het nodige aan historie te vertellen, zo ook bij een greep uit onze bestaande bijbel collectie. Bij de korte rondleiding werd ook even stilgestaan bij het schilderij uit Indonesië dat prof. Jo Verkuijl aangeboden kreeg bij zijn afscheid van Indonesië. Daarop is bij schaars olielamp-licht een grootmoeder te zien die haar kleinkind voorleest uit de in het Indonesisch vertaalde kinderbijbel van Anne de Vries. Ook weer zo’n bijzonder schilderij in onze collectie.

Expositie geopend in Schiedam

Vrijdag 2 augustus jl. heeft burgemeester Harald Bergmann van Schiedam de expositie Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen geopend in de Grote- of Sint Janskerk in Schiedam. Doordat de opening midden in vakantietijd plaatsvond, heeft maar een beperkt aantal genodigden de opening kunnen bijwonen. De burgemeester had echter in zijn agenda ruimte kunnen maken om de expositie, door het in ontvangst nemen van de beide tentoonstellingsboeken, symbolisch te openen. Aansluitend werd hij door de voorzitter langs de expositie geleid. In vier vitrines lagen de soms al een eeuw oude boekjes te pronken, samen met de voorwerpen uit de landen waar deze boeken spelen. De burgemeester wenste de tentoonstelling en de Grote Kerk veel bezoekers toe. Dat kan tot 18 september als de Sint Janskerk open is van dinsdag tot zaterdag tussen 12.00-16.00 uur.

Zendingsbezoek

Dinsdag 30 juli kwam mw. Sasja Keijl-Rigters met twee dochters op bezoek. Zelf is mw. Rigters in Ghana geboren als dochter van de familie Rigters, omdat de heer Karel Rigters er destijds landbouwvoorlichting en onderwijs gaf op Garu Agric Station van de Ghanese Presbyteriaanse Kerk (PCG). Maar in dit geval kwam zij voorwerpen brengen uit de zendingsperiode van haar opa, ds. H.A.C. Hildering die in de jaren voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in Nederland-Indië/Indonesië predikant was in Surabaya, niet alleen van de Indische Kerk, maar in het bijzonder voor de Chinese Kerken en voor het contact met de Oost-Javaanse kerk. Naast twee authentieke wajang golèk poppen bracht zij een tinnen avondmaalstel en een herinneringsbord ‘uit dankbaarheid’ van de Chinese kerken aan de familie Hildering mee.

Tentoonstelling Een heidens karwei! in de Grote Kerk Schiedam

Op vrijdag 2 augustus opent de tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen haar deuren in de Grote- of Sint Janskerk aan de Lange Kerkstraat 37. De opening is om 15.00 uur. Op deze bijzondere expositie zijn jeugdzendingsboekjes te zien uit de afgelopen 250 jaar. Het unieke aan de tentoonstelling is dat voor het eerst ook voorwerpen uit die verre landen te zien zijn, die in die boekjes afgebeeld of beschreven staan. De boekjes uit de verschillende periodes zijn uitgestald, maar ook schrijvers, illustratoren, uitgevers en ander promotie materiaal voor kinderen worden belicht. Van een Print-bybel en een ABC-boek uit de 18e eeuw tot Carl’s kerstfeest in Papoealand. En van een replica van een Soemba-huis tot een Javaanse vertaling van een boekje dat A. Norel-Straatsma voor het NBG schreef. De expositie is zeker het bekijken waard en een gidsje van 2 euro leidt je er door heen. Van 2 augustus tot 18 september van dinsdag tot zaterdag te zien tussen 12.00-16.00 uur.

Op bezoek bij het Missiemuseum

Op 12 juli togen de vrijwilligers van het Zendingserfgoedhuis naar het Limburgse Steyl. Daar bevindt zich het Missie Museum, het museum van de Missionarissen van Steyl, de broeders van de Congregatie van het Goddelijk Woord, die van 1875 hier gevestigd zijn. Het Museum opende in 1931 haar deuren en de collectie is nog grotendeels die welke broeder Berchmans in 1934 achterliet. Je wordt werkelijk overweldigd door de hoeveelheid uitgestalde voorwerpen, opgezette dieren vanuit alle delen van de wereld en opgeprikte vlinders. De voorwerpen komen uit de voornaamste gebieden waar de missionarissen van Steyl werkten, zoals China en het Duitse deel van wat nu Papua Nieuw Guinea heet. Daar konden we het nodige aan herkenbare voorwerpen zien, omdat er veel culturele overeenkomsten zijn met het voormalig Nederlandse deel: Nederlands Nieuw-Guinea/West Papua. Naast deze vaste collectie was er een bijzondere expositie ingericht door gastcurator Marc Argeloo over de Paradijsvogels, die zowel in PNG als in West-Papua te vinden zijn. Een enkel exemplaar zit ook in onze Zendingserfgoed collectie. Marc kon boeiend vertellen over het voorkomen van de tientallen soorten, de jacht en de handel vanaf de Portugese en de VOC-periode tot begin twintigste eeuw, die de schitterende vogels naar Europa brachten om er mee te pronken of om de veren op de dameshoeden te zetten. Er werd tijdens het bezoek ook naar de presentatie ven de techniek van de opstellingen gekeken. Een leerzaam en gezellig vrijwilligersuitje was het.

De volle vitrine met artefacten.

Mooie opening in Workum

Jl. vrijdag 19 april was de opening van de dubbeltentoonstelling Een heidens karwei en De boodschap van Balinese schilders” in de Grote of St. Gertrudiskerk te Workum. In deze grote imposante drie-beukige hallenkerk uit de vijftiende en zestiende eeuw waren 60-70 mensen aanwezig om deze opening bij te wonen. De voorzitter van de kerkenraad van PG Workum ontving als gastheer bij deze gelegenheid de tentoonstellingsgids van de Balinese schilderijen. De classispredikant ds. Riemer Praamsma ontving de boeken bij de jeugdzendingsboekjes bij wijze van opening. Daarna was er alle gelegenheid de beide exposities bij lang te gaan en onder het genot van een hapje en een drankje na te praten.
Veel belangstelling ook voor de schilderijen expositie.

Balinese kunstenaar I Nyoman Darsane overleden

Op 25 maart jl. overleed op 84-jarige leeftijd een van de bekendste Balinese christelijke kunstenaars I Nyoman Darsane. Hij was, ook in Nederlandse zendingskringen, een graag geziene gast en in 1997 exposeerde hij in de Laurenskerk in Rotterdam tijdens de viering van ‘Twee eeuwen zending’, waar hij ook met een christelijke Balinese Dans een bijdrage aan de herdenkingsdienst leverde. In 2013 sierden ook werken van zijn hand de laatste MissieZendingskalender.
In 2016 organiseerden wij vanuit het Zendingserfgoedhuis een tentoonstelling met nieuw werk van hem die achtereenvolgens in De Sjoel in Brielle, in de Martinuskerk in Cuijk en de Grote Kerk in Zwolle. In de collectie bevinden zich diverse werken van zijn hand.

Prof. Volker Küster, die onder andere aan de PThU in Kampen doceerde en hechte banden met Darsane en zijn familie onderhield bezorgde ons een mooi In Memoriam dat u hieronder kunt lezen.

In Memoriam Nyoman Darsane (1939-2024)
© Prof. Dr. Dr. h.c. Volker Küster


Darsane werd in 1939 geboren in Payangan, Gianyar op Bali. Zoals veel Balinese rijstboeren was zijn vader ook muzikant en speelde hij in het orkest van de plaatselijke prins. Nyoman groeide op in het paleis samen met zijn zoon, een van de laatste prinsen van Bali. Hierdoor kreeg hij een diepgaande kennis van de Hindoe-Balinese religie en cultuur, wat hem ten goede kwam in zijn carrière als kunstenaar. Darsane schilderde niet alleen met olie- en acrylverf en maakte batiks, hij was ook muzikant, danser, schaduwpoppenspeler (dalang) en verhalenverteller. Op 17-jarige leeftijd bekeerde hij zich uit eigen beweging tot het christendom. Naast zijn rijke oeuvre van christelijke kunst choreografeerde hij verschillende dansen over bijbelse thema’s en leidde hij een tijdlang een christelijke dansgroep. Voor wayang voorstellingen in een christelijke context heeft hij een serie eigen schaduwpoppen ontworpen, die hij mengt met de traditionele personages. Hij heeft ook teksten gecomponeerd en geschreven voor kerkliederen.
Al voordat hij naar de basisschool ging, was Nyoman geïnteresseerd in tekenen. Bij gebrek aan papier en ander materiaal tekende hij op de achterkant van een bananenblad of met zijn vingers op de muur. Hij ging naar de basisschool in Bagang. Hij woonde in het huis van zijn oom, die als politieagent in Oost-Bali werkte. Zijn kunstleraar kwam uit Denpasar. Als beste van zijn klas mocht Nyoman vaak bij hem thuis oefenen met potloodtekenen; kleuren waren te duur. In het derde jaar van de basisschool kwam zijn vader op het idee om de toen tienjarige de muren van de familietempel te laten beschilderen. Nyoman leerde van de poppenspelers hoe hij de traditionele figuren van de Mahabharata, Ramayana en Tantri Tantri, een verzameling dierenverhalen in de stijl van Duizend-en-een-nacht, moest schilderen. Hij ging ook naar de andere kunstenaars in het dorp en sprak met de vader van zijn vriend in het paleis om inspiratie op te doen.
Na de middelbare school verhuist Nyoman naar Denpasar, waar hij naar de Senior High School voor leraren gaat. Hij ontmoet weer een goede kunstleraar die een opleiding heeft gevolgd in Semarang op Java. Hij adviseert hem om daar ook te gaan studeren. De grootvader moedigt de oudste zoon van de familie aan om dit advies op te volgen, ook al waren ze arm. Hij vraagt Nyomans vader om een stuk land te verkopen. Darsane werkte tijdens zijn studie in een bioscoop. Hij was ook een succesvol volleybalspeler. Via de politie- en universiteitsteams kwam hij in het Balinese team en uiteindelijk werd hij genomineerd voor het nationale team. Aanvankelijk woonde hij bij een familielid in de kazerne. Met de hulp van zijn toekomstige vrouw Diana kon hij als Hindoe terecht in een hostel van het Leger des Heils in Semarang. Samen met andere studenten, maar ook bedelaars, bracht hij de nacht door in een grote slaapzaal met 20-30 mensen. Als tegenprestatie moest hij elke zondag naar de kerk. In die tijd las hij veel in een tweedelige geïllustreerde Bijbel.
Darsane wilde oorspronkelijk voor twee jaar naar Bandung om verder te studeren. Een van zijn leraren vroeg hem echter: „Wil je kunstenaar worden of over kunst praten?“ Hij besloot toen om kunstles te gaan geven op een middelbare school in Denpasar (1964-1974) om in zijn levensonderhoud te voorzien. Darsane heeft herhaaldelijk benadrukt hoe belangrijk het voor hem was om op jonge leeftijd naar Java te reizen en kunstenaars in Yogya, Bandung en andere steden te ontmoeten en van hen te leren. Naast Affandi (1907-1990) noemt hij de Balinezen Ida Bagus Made [Poleng] (1915-1999) en Nyoman Mandra (1946-2018) en de Europeanen Rudolf Bonnet (1895-1978), Ari Smit (*1916) en Han Snel (1925-1998), die op Bali woonden, als invloeden. Darsane leerde ook de batiktechniek in Yogya en Solo.
Zijn academische opleiding aan de kunstacademie in Semarang bracht hem uiteindelijk in contact met de westerse traditie. Hier waren het Paul Gauguin, Vincent van Gogh en Marc Chagall, en in de jaren negentig ook Gustav Klimt en Egon Schiele, die indruk op hem maakten. Darsane behoort dus tot de heterogene groep van zogenaamde academici, kunstenaars die aan een van de kunstacademies van het land hebben gestudeerd. Hoewel ze experimenteren met westerse stijlelementen, zijn ze voortdurend op zoek naar hun eigen Balinese identiteit. In Darsane’s geval probeert hij deze religie een Balinese vorm te geven sinds zijn bekering tot het christendom. Na zijn huwelijk bezocht hij vaak de Nederlandse missionaris Henk Visch (1919-2009), die van 1948 tot 1971 op Bali werkte, om met hem het christelijk geloof te bespreken. In 1967 creëerde hij de eerste christelijke motieven.
Door zijn bekering werd Darsane buitengesloten door zijn familie en gemeden door de dorpsgemeenschap. In het Agama Hindoe Bali, dat sterk gekenmerkt wordt door de primaire religie, zijn religie en gemeenschap nauw met elkaar verweven. Wie zich afkeert van de gemeenschappelijke religie, ontkent ook de solidariteit van de gemeenschap. In plaats van het gebruikelijke gearrangeerde huwelijk maakte Darsane zijn eigen keuze toen hij trouwde met Diana Tjokropramono (Oei Ing Tong), een christen van Chinese afkomst. Hun enige kind Yosef, Yoshi genaamd, erfde het talent van zijn vader en begon zelf aan een artistieke carrière. Darsane’s intensieve pogingen om het christendom een Balinese vorm te geven, overtuigden zijn familie en de dorpsgemeenschap er uiteindelijk van dat hij nog steeds een van hen was. Uiteindelijk werd hij weer zeer gerespecteerd en zijn advies werd gewaardeerd, zelfs in religieuze zaken. Zijn relatie met zijn kerk wordt ook gekenmerkt door ups en downs. Onder bisschop Wayan Mastra werd Darsane een centrale figuur in de contextualiseringsinspanningen van de Bali-kerk en was hij zelfs een tijd in dienst van de synode. Onder invloed van het welvaartsevangelie nam de belangstelling voor de Balinese identiteit echter af. In zijn atelier in Batubulan heeft Darsane een kerk opgericht die de geest van inheemsheid levend probeert te houden en die de afgelopen jaren gestaag is gegroeid. Tentoonstellingen in Singapore (1974), Jakarta/Indonesië (1975), Zwitserland (1982&1992), Zweden (1989), Duitsland (1991, 1999&2016), Nederland (2009&2016) en de VS (2007) getuigen van internationale erkenning.
Darsane’s stijl is erg expressief. Hij werkte heel weinig met potloodschetsen. Veel van zijn werk ontstond spontaan op het doek, hoewel een deel ervan slechts enkele keren werd overschilderd. Daarom gebruikt hij bij voorkeur acrylverf, die door zijn textuur bijzonder geschikt is voor deze schilderstijl. De laatste jaren werkte hij echter steeds vaker met aquarelverf en soms inkttekeningen. Niet in de laatste plaats om economische redenen, want deze zijn goedkoper dan de doeken op groot formaat en daardoor makkelijker te verkopen. De kunstenaar heeft daarvoor veel motieven uit zijn acrylschilderijen overgenomen.
Darsane was een zeer experimentele kunstenaar, die altijd probeerde zijn eigen stijl te ontwikkelen. Tegelijkertijd worstelde hij met een repertoire van thema’s die hij steeds opnieuw interpreteerde. Hij vierde de schoonheid van Balinese vrouwen in de vorm van Maria, Maria en Martha en de tien maagden, soms ook Esther en Bathseba. Maria’s geloof en deugd fascineerden hem, net als de balans van tegenstellingen tussen Maria en Martha en de vijf wijze en dwaze maagden. Maar ook de vraag wie Jezus Christus is voor de Balinezen hield hem voortdurend bezig. Dit heeft hem ook tot een pionier van de Balinese contextuele theologie gemaakt.

Een sleutelbeeld voor zijn bekering is de tussenkomst van Jezus in een processie naar de crematieplaats, die hij in verschillende variaties schilderde, hier een onvoltooid exemplaar dat ik fotografeerde op de bovenverdieping van zijn atelier tijdens mijn laatste bezoek in het voorjaar van 2023. In het midden onderaan het schilderij draagt een extatisch bewegende groep mensen een van de grote processiefiguren, een crematieschrijn in de vorm van een zwarte stier, met daarin het lichaam van een lid van de boeren- en ambachtelijke kaste (shudra). Rechts daarboven volgt een andere groep met een meru-vormig heiligdom (bade boma), de oorspronkelijke krijgerskaste (ksatria). Tussen hen in draaien vier mannen met speren om elkaar heen, een toespeling op de oorlogsdans die Darsane’s voorstelling van de kruisiging inspireerde. Aan de bovenrand van de afbeelding zien we links en rechts een groep van twee en in het midden vijf danseressen, die doen denken aan zijn afbeeldingen van de tien maagden, Maria en Martha, Jezus en Maria. Jezus is hier afgebeeld in het kwadrant linksonder, dansend met een boog. Hij richt op het hoofd van een van de slangen (nagas) die zich rond het transportheiligdom hebben verzameld en vuur ademen. Achter zijn rug zijn een andere naga en demonen vaag te herkennen; een vrouw vlucht van het tafereel naar links. Traditioneel worden de nagafiguren tijdens de processie voor het transportheiligdom gedragen en darmee met witte doeken verbonden. De ziel wordt bevrijd van het lichaam door crematie en begint aan een nieuwe incarnatie in de cyclus van wedergeboorten. De pijl van Jezus wordt verondersteld deze cyclus te doorbreken door de naga te doden. Traditioneel is het een Brahmaan die vanuit de vier windrichtingen bloemenpijlen afschiet op de chaosslang vóór de verbranding om de kosmische lotusorde (padma) te herstellen. Hier wordt zijn rol overgenomen en geherinterpreteerd door Jezus. Aangetrokken door de christelijke hoop op wederopstanding en het behoud van het individu, keerde Darsane zich af van het hindoeïsme.
Pak Darsane overleed op 25 maart 2024 na een kort ziekbed op de intensive care van het ziekenhuis in Denpasar. Het is te hopen dat het museum dat hij tijdens zijn leven in zijn atelier in Batubulan heeft opgezet veel bezoekers van heinde en verre zal trekken, zodat de herinnering aan deze doyen van de Balinese christelijke kunst en theologie een blijvende plaats krijgt.

De biografie is in herziene passages overgenomen uit Volker Küster, Zwischen Pancasila und Fundamentalismus. Christliche Kunst in Indonesien, Leipzig 2016, 93-97.

Geslaagde opening ‘Een heidens karwei!’ in Zeist

Op vrijdag 2 februari ging de reizende tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen van start in Het Hernhutter Huis te Zeist. De opening voor de ongeveer veertig aanwezigen vond plaats in de kerk van de Evangelische Broedergemeente aan het ernaast gelegen Broederplein. Een schitterende kerk waarvan het interieur helder wit is. Ds. Stephan Bernard, EBG predikant en voorzitter van de HHH Museum-stichting sprak een welkom. Daarbij liet hij een negentiende-eeuwse Duitstalige Zending-Atlas van de EMS in Stuttgart zien. Aansluitend werd de tentoonstelling toegelicht, waarbij ook de introductiefilm werd vertoond, welke bijzonder werd gewaardeerd. Job van Melle, oud secretaris van het Zeister Zendingsgenootschap ZZG, nam tot slot de twee publicaties rond de expositie in ontvangst. Vervolgens begaf het gezelschap, begeleid door vrijwilligers van het  Hernhutterhuis zich naar de centrale expositie ruimte van het  Museum om een kijkje te nemen. Dat gaf voor velen een blik van herkenning. Onder het genot van een hapje en een drankje werd er nagepraat.

    Ds Stephan Bernard toont de Duitse ‘Missions Atlas’ uit zijn jeugd

De unieke combinatie van jeugdzendingsboek en voorwerpen

Presentatie boek ‘Vrijheid!”

Op 3 februari zal het boek Vrijheid!” van At Ipenburg gepresenteerd worden.
Deze presentatie vindt plaats in de Martuskerk in Amersfoort tijdens de Papoea Solidariteitsdag 2024. Het zesde deel in de Zendingserfgoedreeks bevat fragmenten uit een nauwkeurig dagboek dat Ipenburg bijhield tijdens zijn verblijf in wat toen Irian Jaya werd genoemd. Dat verblijf was van 1995 tot 2002, de spannende tijd van het einde van het tijdperk Soeharto en nieuwe hoop voor de Papoeas die helaas in teleurstelling eindigde.

Geslaagde openingen in Winsum

Op 17 november vonden de openingen plaats van de de twee exposities die daar nu te zien zijn. In het KinderBoekenHuis was de opening van de tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen. Tijdens de opening vertelde Marit Claus, auteur van de master scriptie aan de RUG “Maar thans heb ik met heel mijn hart Toewan Jezus lief” over haar werk, dat de basis vormt van de tentoonstelling. Zij wist de belangstellenden met haar korte uitleg bijzonder te boeien.

Aansluitend vond in de ernaast gelegen Obergumer kerk de opening van de expositie De Boodschap van Balinese schilders. De Bijbel verbeeld vanuit Balinees perspectief plaats. Kunstenaar Henk Helmantel liet zijn licht schijnen over het schilderwerk van een kleine groep Balinese schilders die in de traditionele wajang of kamasan stijl Bijbelse voorstellingen op het schilderdoek hebben gebracht.

De ongeveer veertig belangstellenden toonden grote interesse voor beide exposities.

 

Marit Claus vetelt over haar scriptie 

Henk Helmantel geïnspireerd door de Balinese schilders

Opening expositie in Lochem haalt de landelijke pers

Op vrijdag 20 oktober was het zo ver dat de expositie Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen haar landelijke aftrap beleefde. Een klein getal van zendingsvrienden en plaatselijk geïnteresseerden woonde de bijeenkomst bij en liet zich langs de met boekjes en voorwerpen gevulde vitrines rondleiden. Ook aanwezig waren een fotograaf en een journalist van het Reformatorisch Dagblad die zich uitgebreid lieten informeren over de achtergronden van wat er in de tentoonstelling te zien is. Een paar dagen later verscheen er in het RD een uitgebreid verslag. Intussen hebben al diverse mensen die het artikel gelezen hebben de weg naar StOK – Stichting ’t Oude Kinderboek  aan de Markt te Lochem gevonden.

Predikanten uit Indonesië ontvangen in Zendingserfgoedhuis

Op woensdag 11 oktober werd een groep van 10 Indonesische predikanten ontvangen aan de Dorpsstraat 22 in Zuidland. De zes vrouwen en vier mannen zijn docenten pastoraat in hun respectievelijke theologische hogescholen en faculteiten of werkzaam in de praktijk van categoriaal pastoraat. Zo namen een legerpredikant en een ziekenhuis predikant aan de studiereis deel. Daarbij werden in Nederland o.a. het luchthavenpastoraat, het ziekenhuispastoraat, het krijgsmacht pastoraat, het gevangenispastoraat, het LBHTI+ pastoraat en het zeevarenden pastoraat aangedaan. Dat laatste is in de persoon van ds. Helène Perfors in Oostvoorne gevestigd. Vandaar was het een kleine afstand naar het Zendingserfgoedhuis. Daar kwamen de predikanten veel herkenbare voorwerpen uit hun eigen culturen tegen: van Sumba tot Kalimantan, van de Molukken tot Papua, en van Bandung tot Yogyakarta.

Unieke documenten geschonken

Vrijdag 22 september bezocht de heer Wesseldijk uit Gennep het Zendingserfgoedhuis. Hij is de kleinzoon van zendeling Johannes Willem Wesseldijk die voor het Nederlands Zendelinggenootschap NZG van 1920-1937 en na een verlof in Nederland van 1939-1945 naar midden Sulawesi werd uitgezonden. Persoonlijke brieven uit deze zendingsperiode, lezingen, zijn huwelijksaankondiging en akte en edities van de Zutphense Zendingsbode behoren tot het materiaal dat werd overhandigd. Een rijke schat voor onderzoek naar het leven en werken van zendelingen, waar we bijzonder blij mee zijn.

Drukbezochte boekpresentatie

Op vrijdag 15 september vond ’s middags in de kerkzaal van de Vrije Universiteit op de 16e verdieping van het hoofdgebouw de boekpresentatie van Van Kampongkind tot Doctor. De ondertitel van het gepresenteerde boek is: ‘Mijn worsteling om te promoveren aan de VU’ en de presentatie kon daarom niet beter plaatsvinden dan bij de VU. Bijna tachtig mensen waren aanwezig op de bijeenkomst die door prof. Fred van Lieburg van het HDC Centrum voor de geschiedenis van het Protestantisme in Nederland werd georganiseerd. Na zijn introductie en een korte terugblik op de VU, was het mw. Hylkje Steensma die namens het Zendingserfgoed een overzicht gaf van de activiteiten van de stichting en van hoe het boek, deel 4 uit de Zendingserfgoedreeks van idee tot boek was gekomen. Aan het einde kon zij een exemplaar aan dr. Andreas A. Yewangoe, de Indonesische auteur van het boek die met zijn vrouw voor de presentatie naar Nederland was gereisd, overhandigen. In zijn toespraak ging dr. Yewangoe in op de inhoud van het boek, maar tegelijk roerde hij ook de actualiteit aan. Prof. em. Anton Wessels, destijds een van de twee promotoren van dr. Yewangoe hield een lezing waarna een korte discussie. Nog lange tijd werd na het officiële programma nagepraat, werden oude banden aangehaald en nieuwe gesmeed.

 

                     

Vrijwilligers op bezoek in het Luther Museum

Het is intussen een mooie traditie geworden. Ieder jaar gaan de vrijwilligers van het Zendingserfgoedhuis met hun partners op bezoek bij een Museum of organisatie die een vergelijkbaar doel heeft. Dit jaar werd het Luther Museum in Amsterdam bezocht. Er lagen al contacten met het Museum dat door de Amsterdamse Lutheranen in 2018 werd opgezet, maar van een bezoek was het nog niet gekomen. De groep werd ontvangen door kwartiermaker/conservator Tonko Grever en de vrijwilliger van dienst Bert Kramer bleek een zendingsachtergrond te hebben op West Timor vanuit het vroegere Zendingsbureau in Oegstgeest. De rondleiding voerde niet alleen langs de fraaie en historisch belangrijke vaste tentoonstelling, maar introduceerde tegelijk de uinteressante tijdelijke expositie Luther & de Wereld. Hierin komen de verbindingen van de Nederlandse Lutheranen met Lutheranen overzee aan bod. Van de vestiging van Nederlandse Lutheranen in Nieuw-Amsterdam (New York) ten tijde van Pieter Stuyvesant, tot de Lutherse Wereldfederatie van nu. En van de Lutheranen op Curacao, Suriname en op de Batu-eilanden bij Nias voor de kust van Sumatra. Het werd een boeiende excursie waarbij ook een kijkje achter de schermen werd gegeven en nieuwe ideeën werden opgedaan.

Tonko Grever geeft toelichting bij de collectie

De lunch op een terras buiten op een Amsterdamse gracht

Bezoek uit Jakarta

Vrijdag 12 mei bezocht de heer Yusak Soleiman het Zendingserfgoedhuis. De in Nederland, op de vroege kerkgeschiedenis van Semarang, gepromoveerde theoloog is directeur van het Documentatiecentrum voor de geschiedenis van de Indonesische kerken. Het centrum is gevestigd aan de Theologische Hogeschool in de Indonesische hoofdstad. Daar beheert het centrum een belangrijke collectie archieven, waaronder dat van de Indonesische Gemeenschap van Kerken, en een collectie historische boeken in het Nederlands, Maleis en Bahasa Indonesia. Met grote belangstelling nam de heer Soleiman kennis van de collectie en activiteiten van het Zendingserfgoedhuis. Ideeën voor een Indonesische variant borrelden ruimschoots op tijdens het bezoek.

Javaans bezoek

Zaterdag 25 maart kwamen bu Wiwil en haar zoon Eko samen met zijn zoontje Heru naar het zendingserfgoedhuis. Eko woont al jarenlang in Nederland na een studie in Nijmegen. Bu Wiwil was bij hem op bezoek. Doel was om een boekje, dat in het Javaans geschreven is, op te halen zodat bu Wiwil dat mee terug kan nemen naar Malang waar het centrum van de Oost-Javaanse Kerk is. Daar is bu Lies Hadiyanto, die met haar man een aantal jaren in Nederland voor de zending werkte, bezig om samen met anderen de geschiedenis van haar kerk te beschrijven. En het boekje dat in 1952 op Java verscheen, kan daar een rol in spelen. Bu Wiwil en Eko waren enthousiast over wat er zoal in Zendingserfgoedhuis te zien was. Van de Javaanse gong tot het deels in het Javaans hansdgeschreven herinnneringsboek dat dokter Scheurer in 1906 bij zijn afscheid van het door hem opgerichte Petronella-ziekenhuis. En van de gevlochten mand op steel, waar de kippen op roesten (mevrouw Wiwil is boerin op haar eigen sawah of rijstveld) tot de kinderbijbel van CERIA uitgegeven door de BPK, de christelijke uitgeverij die destijds door dr. Verkuyl werd opgezet. Kortom een leuk en bijzonder bezoek waar zeker nog straks op Java over wordt nagepraat.

Van het Tropenmuseum naar het Zendingserfgoedhuis

Woensdag 11 januari trok een kleine delegatie naar het Tropenmuseum in Amsterdam. De aanleiding was dat het museum een oude bruikleen aan het Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending aan het genootschap wilde teruggeven. Het ging om vier objecten die in 1927 in bruikleen waren gegeven nadat ze eerder op een tentooonstelling voor het 75-jarig jubileum van het genootschap hadden gestaan. Vier voorwerpen van de Batu-eilanden bij het eiland Nias voor de westkust van Sumatra in toen Nederlands-Indië. Topstuk is een in miniatuur nagebouwd hoofdenhuis (‘omo’) in de traditionele stijl van deze eilanden. Wel een enorme miniatuur van 85 x 85 x 43 cm. Deze verkeerd nog in uitstekende staat. De voorwerpen waar ook een haan, een muziekinstrument en een schild toe behoren gaan voorlopig naar het Luther Museum voor een tentoonstelling over Nederlandse Lutheranen naar overzee. Daarna komt de bruikleen naar het Zendingserfgoedhuis. Het is mooi nu ook enkele voorwerpen uit het Lutherse zendingsverleden in de collectie te hebben.

Er wordt getekend voor de teruggave.

Erfgoed adviseurs op bezoek

Woensdag 7 december kwamen Agnes Vugts en Michelle van der Sluis bij ons een kijkje nemen. Samen vormen zij het bureau RaadSaam Erfgoedprojecten en namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zijn zij op verkenning naar Collecties buiten musea op het terrein  van zending en missie. Een zoektocht naar wat er op dat terrein in Nederland te vinden is. Zo’n inventarisatie was er al, maar dateerde van 1992 en deze was hoognodig aan een update toe. Zo is de collectie van het Zendingserfgoedhuis voor de Protestantse Zendingsgeschiedenis nieuw, omdat de verzamelingen bij de vroegere Hervormde zending in Oegstgeest, van de Gereformeerde zending in Leusden en van  Zending van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt in de vorige inventarisatie onder de radar waren gebleven. Als de verkenning is afgerond zal er follow up komen d.m.v. een inventarisatie van zaken waar de RCE concreet bij kan helpen. De erfgoedadviseurs waren goed te spreken over hoe de collectie verzorgd wordt in het Zendingserfgoedhuis; een compliment dat we graag doorgeven aan het vrijwilligersteam.

Bezoek uit Naarden

Vrijdag 28 oktober waren Jan Peter en Marty Schouten bij ons te gast. Jan Peter is socioloog en gepromoveerd theoloog en heeft diverse gemeentes gediend. In hun laatste standplaats zijn zij blijven wonen. Jan Peter heeft vele talenten: zo schrijft hij liederen (Lied 933 uit het NLB draagt een tekst van zijn hand) en publiceert hij geregeld. Vooral het Hindoeïsme is hem vertrouwd door zijn onderzoek in India en kennis van Suriname. Zo schreef hij ‘Jezus als goeroe’ en ‘Goddelijke vergezichten. Mystiek uit India voor Westerse lezers’. Bij hun bezoek was veel herkenning van voorwerpen uit de kerkelijke zending. Ook het Balinese troonaltaar trok zijn aandacht, en Jan Peter deed de achtergrond  ervan uit de doeken. Diverse voorwerpen uit hun eigen verzameling lieten zij ter aanvulling van de collectie zendingserfgoed bij hun vertrek achter.

Levendig bezoek

Op woensdag 26 oktober bezochten de leden van het bestuur van stichting Library Development met hun partners het Zendingserfgoedhuis. At Ipenburg en Mirjam Korse werkten in Zambia en in Papua. Dat laatste op de theologische hogeschool GKI I.S. Kijne. Barend Drewes werkte zowel op de universiteit Duta Wacana in Yogyakarta als op de theologische hogeschool voor Oostelijk Indonesië te Makassar en is nog altijd betrokken bij de nieuwe Bijbelvertaling die komend jaar zal gaan verschijnen in Indonesië (uitgave van het Indonesische Bijbelgenootschap). Dries en Muja Blokker tot slot hebben bij het Theologisch Seminarie van de Engelstalige Presbyterian Church of Cameroon gewerkt. De secretaris van het bestuur, mevrouw Anne-Marie Visser heeft o.a. in Yogyakarta gezeten en werd ook in Jakarta (toen nog Djakarta gespeld) geboren. Kortom veel zendingskennis en ervaring was bijeen om met elkaar te delen en (hernieuwd) kennis te maken met de collectie.

Kunstcommissie Voorschoten in Zuidland

Op 21 juli waren vier leden van de kunst-commissie van de Dorpskerk van Voorschoten op bezoek. Na een geslaagde expositie van Balinese schilderijen gedurende de lijdenstijd tot en met Pinksteren in de bijzondere kerkruimte van deze kerk, kon een bezoek aan het Zendingserfgoedhuis niet uitblijven. Doel was om te kijken wat voor andere mogelijkheden voor exposities er in de collectie te vinden zijn. De reis werd zeker niet voor niets gemaakt. Diverse voor uitleen beschikbare series kwamen zeker in aanmerking om een keer in Voorschoten ten toon te worden gesteld. De commissie zal daarbij zeker nauwe samenwerking met de ZWO commissie van de PG Voorschoten zoeken, om deze kunst met een boodschap ten volle tot haar recht te laten komen. Vol van nieuwe ideeën werd de thuisreis weer aanvaard.