Vrijdag 18 oktober ontvingen we gewaardeerd bezoek uit het Utrechtse Odijk. Johan en Ike van Rossum waren net teruggekeerd van een uitgebreid bezoek aan de kerk van Oost-Java waar ze hun vrienden Anto en Lies Hadiyanto opzochten. Ds. Anto heeft in het kader van wederzijdse zending vanuit de Raad voor de Zending NHK, een tijd meegewerkt in het Toerustingswerk in Utrecht. Het Zendingserfgoedhuis heeft nog steeds contact met Lies, die samen met anderen de geschiedenis van de GKJW, de Oost Javaanse Kerk aan het beschrijven is. Ook uit Odijk kwamen Jan en Miep de Vries, die een lange verbinding met de zending hebben. Jan heeft een agrarische achtergrond en werd o.a. door de Deputaten Hulpverlening van de Christelijke Gereformeerde Kerk uitgezonden naar de Toraja Mamasa kerk op Sulawesi en later naar de kerk van Halmahera in de Noord-Molukken voor de Raad voor de Zending. Voor de SNV, Stichting Nederlandse Vrijwilligers, waren zij ook actief   in de Copperbelt in Zambia. Kortom een rijke ervaring die tijdens het bezoek ruim aan bod kwam bij het zien van voorwerpen uit de collectie. Zij brachten twee fraaie puzzels in kleur van eind veertiger jaren uitgegeven door Oegstgeest voor ons mee.

Een kijkje bij de dozen artefacten in het depot boven.

Dinsdag 8 oktober brachten Wil en Anne Lieke de Vries een bezoek aan het Zendingserfgoedhuis. Vanuit vroegere generaties hadden ze een serie bijbels en gezangenbundels geërfd en op zoek naar een goede bestemming, namen zij contact op met het Statenbijbelmuseum in Leerdam. Voor deze collectie waren de bijbels ’te jong’ en zo werden ze naar ons doorverwezen. Ze vonden het een leuk idee om ons een bezoek te brengen, om te kijken of deze familie-erfenis op een goede plek terecht zou komen. Er zaten diverse edities Nederlandse bijbels en ook een Duitse Lutherbijbel uit de 19e eeuw bij. Een heel bijzonder stuk was de bekende kinderbijbel van W.G. van der Hulst met platen van Isings, maar dan in de uitgave voor Indië. Over de diverse uitgaven viel het nodige aan historie te vertellen, zo ook bij een greep uit onze bestaande bijbel collectie. Bij de korte rondleiding werd ook even stilgestaan bij het schilderij uit Indonesië dat prof. Jo Verkuijl aangeboden kreeg bij zijn afscheid van Indonesië. Daarop is bij schaars olielamp-licht een grootmoeder te zien die haar kleinkind voorleest uit de in het Indonesisch vertaalde kinderbijbel van Anne de Vries. Ook weer zo’n bijzonder schilderij in onze collectie.

Vrijdag 2 augustus jl. heeft burgemeester Harald Bergmann van Schiedam de expositie Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen geopend in de Grote- of Sint Janskerk in Schiedam. Doordat de opening midden in vakantietijd plaatsvond, heeft maar een beperkt aantal genodigden de opening kunnen bijwonen. De burgemeester had echter in zijn agenda ruimte kunnen maken om de expositie, door het in ontvangst nemen van de beide tentoonstellingsboeken, symbolisch te openen. Aansluitend werd hij door de voorzitter langs de expositie geleid. In vier vitrines lagen de soms al een eeuw oude boekjes te pronken, samen met de voorwerpen uit de landen waar deze boeken spelen. De burgemeester wenste de tentoonstelling en de Grote Kerk veel bezoekers toe. Dat kan tot 18 september als de Sint Janskerk open is van dinsdag tot zaterdag tussen 12.00-16.00 uur.

Op vrijdag 2 augustus opent de tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen haar deuren in de Grote- of Sint Janskerk aan de Lange Kerkstraat 37. De opening is om 15.00 uur. Op deze bijzondere expositie zijn jeugdzendingsboekjes te zien uit de afgelopen 250 jaar. Het unieke aan de tentoonstelling is dat voor het eerst ook voorwerpen uit die verre landen te zien zijn, die in die boekjes afgebeeld of beschreven staan. De boekjes uit de verschillende periodes zijn uitgestald, maar ook schrijvers, illustratoren, uitgevers en ander promotie materiaal voor kinderen worden belicht. Van een Print-bybel en een ABC-boek uit de 18e eeuw tot Carl’s kerstfeest in Papoealand. En van een replica van een Soemba-huis tot een Javaanse vertaling van een boekje dat A. Norel-Straatsma voor het NBG schreef. De expositie is zeker het bekijken waard en een gidsje van 2 euro leidt je er door heen. Van 2 augustus tot 18 september van dinsdag tot zaterdag te zien tussen 12.00-16.00 uur.

Op 12 juli togen de vrijwilligers van het Zendingserfgoedhuis naar het Limburgse Steyl. Daar bevindt zich het Missie Museum, het museum van de Missionarissen van Steyl, de broeders van de Congregatie van het Goddelijk Woord, die van 1875 hier gevestigd zijn. Het Museum opende in 1931 haar deuren en de collectie is nog grotendeels die welke broeder Berchmans in 1934 achterliet. Je wordt werkelijk overweldigd door de hoeveelheid uitgestalde voorwerpen, opgezette dieren vanuit alle delen van de wereld en opgeprikte vlinders. De voorwerpen komen uit de voornaamste gebieden waar de missionarissen van Steyl werkten, zoals China en het Duitse deel van wat nu Papua Nieuw Guinea heet. Daar konden we het nodige aan herkenbare voorwerpen zien, omdat er veel culturele overeenkomsten zijn met het voormalig Nederlandse deel: Nederlands Nieuw-Guinea/West Papua. Naast deze vaste collectie was er een bijzondere expositie ingericht door gastcurator Marc Argeloo over de Paradijsvogels, die zowel in PNG als in West-Papua te vinden zijn. Een enkel exemplaar zit ook in onze Zendingserfgoed collectie. Marc kon boeiend vertellen over het voorkomen van de tientallen soorten, de jacht en de handel vanaf de Portugese en de VOC-periode tot begin twintigste eeuw, die de schitterende vogels naar Europa brachten om er mee te pronken of om de veren op de dameshoeden te zetten. Er werd tijdens het bezoek ook naar de presentatie ven de techniek van de opstellingen gekeken. Een leerzaam en gezellig vrijwilligersuitje was het.

De volle vitrine met artefacten.

Op vrijdag 2 februari ging de reizende tentoonstelling Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen van start in Het Hernhutter Huis te Zeist. De opening voor de ongeveer veertig aanwezigen vond plaats in de kerk van de Evangelische Broedergemeente aan het ernaast gelegen Broederplein. Een schitterende kerk waarvan het interieur helder wit is. Ds. Stephan Bernard, EBG predikant en voorzitter van de HHH Museum-stichting sprak een welkom. Daarbij liet hij een negentiende-eeuwse Duitstalige Zending-Atlas van de EMS in Stuttgart zien. Aansluitend werd de tentoonstelling toegelicht, waarbij ook de introductiefilm werd vertoond, welke bijzonder werd gewaardeerd. Job van Melle, oud secretaris van het Zeister Zendingsgenootschap ZZG, nam tot slot de twee publicaties rond de expositie in ontvangst. Vervolgens begaf het gezelschap, begeleid door vrijwilligers van het  Hernhutterhuis zich naar de centrale expositie ruimte van het  Museum om een kijkje te nemen. Dat gaf voor velen een blik van herkenning. Onder het genot van een hapje en een drankje werd er nagepraat.

    Ds Stephan Bernard toont de Duitse ‘Missions Atlas’ uit zijn jeugd

De unieke combinatie van jeugdzendingsboek en voorwerpen

Op vrijdag 20 oktober was het zo ver dat de expositie Een heidens karwei! Zendingsverhalen voor kinderen haar landelijke aftrap beleefde. Een klein getal van zendingsvrienden en plaatselijk geïnteresseerden woonde de bijeenkomst bij en liet zich langs de met boekjes en voorwerpen gevulde vitrines rondleiden. Ook aanwezig waren een fotograaf en een journalist van het Reformatorisch Dagblad die zich uitgebreid lieten informeren over de achtergronden van wat er in de tentoonstelling te zien is. Een paar dagen later verscheen er in het RD een uitgebreid verslag. Intussen hebben al diverse mensen die het artikel gelezen hebben de weg naar StOK – Stichting ’t Oude Kinderboek  aan de Markt te Lochem gevonden.

Het is intussen een mooie traditie geworden. Ieder jaar gaan de vrijwilligers van het Zendingserfgoedhuis met hun partners op bezoek bij een Museum of organisatie die een vergelijkbaar doel heeft. Dit jaar werd het Luther Museum in Amsterdam bezocht. Er lagen al contacten met het Museum dat door de Amsterdamse Lutheranen in 2018 werd opgezet, maar van een bezoek was het nog niet gekomen. De groep werd ontvangen door kwartiermaker/conservator Tonko Grever en de vrijwilliger van dienst Bert Kramer bleek een zendingsachtergrond te hebben op West Timor vanuit het vroegere Zendingsbureau in Oegstgeest. De rondleiding voerde niet alleen langs de fraaie en historisch belangrijke vaste tentoonstelling, maar introduceerde tegelijk de uinteressante tijdelijke expositie Luther & de Wereld. Hierin komen de verbindingen van de Nederlandse Lutheranen met Lutheranen overzee aan bod. Van de vestiging van Nederlandse Lutheranen in Nieuw-Amsterdam (New York) ten tijde van Pieter Stuyvesant, tot de Lutherse Wereldfederatie van nu. En van de Lutheranen op Curacao, Suriname en op de Batu-eilanden bij Nias voor de kust van Sumatra. Het werd een boeiende excursie waarbij ook een kijkje achter de schermen werd gegeven en nieuwe ideeën werden opgedaan.

Tonko Grever geeft toelichting bij de collectie

De lunch op een terras buiten op een Amsterdamse gracht

Woensdag 7 december kwamen Agnes Vugts en Michelle van der Sluis bij ons een kijkje nemen. Samen vormen zij het bureau RaadSaam Erfgoedprojecten en namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zijn zij op verkenning naar Collecties buiten musea op het terrein  van zending en missie. Een zoektocht naar wat er op dat terrein in Nederland te vinden is. Zo’n inventarisatie was er al, maar dateerde van 1992 en deze was hoognodig aan een update toe. Zo is de collectie van het Zendingserfgoedhuis voor de Protestantse Zendingsgeschiedenis nieuw, omdat de verzamelingen bij de vroegere Hervormde zending in Oegstgeest, van de Gereformeerde zending in Leusden en van  Zending van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt in de vorige inventarisatie onder de radar waren gebleven. Als de verkenning is afgerond zal er follow up komen d.m.v. een inventarisatie van zaken waar de RCE concreet bij kan helpen. De erfgoedadviseurs waren goed te spreken over hoe de collectie verzorgd wordt in het Zendingserfgoedhuis; een compliment dat we graag doorgeven aan het vrijwilligersteam.

Vrijdag 28 oktober waren Jan Peter en Marty Schouten bij ons te gast. Jan Peter is socioloog en gepromoveerd theoloog en heeft diverse gemeentes gediend. In hun laatste standplaats zijn zij blijven wonen. Jan Peter heeft vele talenten: zo schrijft hij liederen (Lied 933 uit het NLB draagt een tekst van zijn hand) en publiceert hij geregeld. Vooral het Hindoeïsme is hem vertrouwd door zijn onderzoek in India en kennis van Suriname. Zo schreef hij ‘Jezus als goeroe’ en ‘Goddelijke vergezichten. Mystiek uit India voor Westerse lezers’. Bij hun bezoek was veel herkenning van voorwerpen uit de kerkelijke zending. Ook het Balinese troonaltaar trok zijn aandacht, en Jan Peter deed de achtergrond  ervan uit de doeken. Diverse voorwerpen uit hun eigen verzameling lieten zij ter aanvulling van de collectie zendingserfgoed bij hun vertrek achter.

Op woensdag 26 oktober bezochten de leden van het bestuur van stichting Library Development met hun partners het Zendingserfgoedhuis. At Ipenburg en Mirjam Korse werkten in Zambia en in Papua. Dat laatste op de theologische hogeschool GKI I.S. Kijne. Barend Drewes werkte zowel op de universiteit Duta Wacana in Yogyakarta als op de theologische hogeschool voor Oostelijk Indonesië te Makassar en is nog altijd betrokken bij de nieuwe Bijbelvertaling die komend jaar zal gaan verschijnen in Indonesië (uitgave van het Indonesische Bijbelgenootschap). Dries en Muja Blokker tot slot hebben bij het Theologisch Seminarie van de Engelstalige Presbyterian Church of Cameroon gewerkt. De secretaris van het bestuur, mevrouw Anne-Marie Visser heeft o.a. in Yogyakarta gezeten en werd ook in Jakarta (toen nog Djakarta gespeld) geboren. Kortom veel zendingskennis en ervaring was bijeen om met elkaar te delen en (hernieuwd) kennis te maken met de collectie.

Op 21 juli waren vier leden van de kunst-commissie van de Dorpskerk van Voorschoten op bezoek. Na een geslaagde expositie van Balinese schilderijen gedurende de lijdenstijd tot en met Pinksteren in de bijzondere kerkruimte van deze kerk, kon een bezoek aan het Zendingserfgoedhuis niet uitblijven. Doel was om te kijken wat voor andere mogelijkheden voor exposities er in de collectie te vinden zijn. De reis werd zeker niet voor niets gemaakt. Diverse voor uitleen beschikbare series kwamen zeker in aanmerking om een keer in Voorschoten ten toon te worden gesteld. De commissie zal daarbij zeker nauwe samenwerking met de ZWO commissie van de PG Voorschoten zoeken, om deze kunst met een boodschap ten volle tot haar recht te laten komen. Vol van nieuwe ideeën werd de thuisreis weer aanvaard.

Op zaterdag 18 juni waren acht leden van een studiegroep Gregoriaans uit Hoek van Holland op bezoek. Het werd een boeiend samenzijn omdat de roomskatholieken onder hen vergelijkingen trokken met de Missie en haar activiteiten in diverse landen. Specifieke belangstelling ging er uit naar o.a. Iconen en naar de Statenvertaling. Een van de bezoekers had uitgebreid onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de Delftse Bijbel omdat  een van de voorouders als burgemeester in Delft de overstap naar de kerk van de reformatie had gemaakt en een exemplaar van dit in 1477 eerste in de Nederlandse taal gedrukte boek overrhandigd had gekregen.

Donderdag 16 juni kwamen drie dames van de interkerkelijke Bijbelstudiegroep te Werkendam een kijkje nemen. Er werd honderduit gevraagd naar de achtergrond van het werk, naar Oegstgeest, naar de zendingen en hun geschiedenissen, naar de Bijbel collectie en naar vele voorwerpen die deel uitmaken van de tijdelijke jubileumtentoonstelling ‘Topstukken uit de collectie’ die nog net te zien was. Veel vertelden de bezoekers over het werk van de eigen Zending van de Gereformeerde Gemeenten, de Spaanse Evangelische Zending (met werk o.a. in Cuba) en het werk van Open Doors, waar een van de dames nauw bij betrokken is en waarvoor zij meerdere reizen maakte. Hierdoor waren veel voorwerpen voor haar herkenbaar. Een bezoek dat uitnodigde tot een herhaling, zo werd gezegd.

Het was een lang gekoesterde wens van Hans Visser die woensdag 15 juni eindelijk in vervulling ging. Eindelijk kon een bezoek aan het Zendingserfgoedhuis doorgaan. De voormalige docent culturele anthropologie en de latere rector van het Hendrik Kraemer Instituut, het opleidingscentrum voor de zending eerst in Oegstgeest en later in Utrecht, kwam een kijkje nemen naar de collectie, waaraan hij door de jaren heen zoveel voorwerpen al geschonken had. Veel  van die voorwerpen komen uit het Pokot-gebied in Kenia, waar hij samen met zijn vrouw Annie van 1975-1981 door de Gereformeerde Zendingsbond was uitgezonden. Het bezoek werd, omdat hij op een rolstoel is aangewezen, mogelijk gemaakt door Josien Folbert die samen haar man Jaspert Slob twee uitzendingen naar Indonesië op haar naam heeft staan: naar de Minahasa en later naar Salatiga op Midden-Java voor een dialoog programma christenen-moslims. Het werd een boeiend bezoek waarbij de kennis van veel voorwerpen en zendingshistorie van de beide bezoekers ons stimuleerden en onze kennis van de collectie vermeerderden.

Donderdag 21 april was de Bijbelstudiegroep van de Gereformeerde Gemeente van Hendrik Ido Ambacht bij ons te gast. Een bijzonder bezoek omdat de groep te groot was om in het Zendingserfgoedhuis te ontvangen. Daarom werd het bezoek voorbereid in samenwerking met de Protestantse Gemeente Zuidland en de Historische Vereniging Zuytlant. De ontvangst kon daarom in het koor van de Dorpskerk plaatsvinden, waarna de groep in drie kleinere groepjes werd gesplitst. Eén groep ging onder leiding van Adri van Hennik van de Historische Vereniging de directe omgeving verkennen. Eén groep ging in het Zendingserfgoedhuis de jubileumtentoonstelling bekijken en kreeg een kijkje achter de schermen. En één groep kreeg in het koor van de kerk iets meer inzicht in de achtergrond van zendingserfgoed en in de speerpunten van de collectie. En in drie ronden kreeg iedereen zo het hele programma voorgeschoteld. Het zonnige weer werkte er aan mee dat ook van het rondje Ring en omgeving volop genoten werd. Aan de reacties te horen vonden de gasten het een prima uitstapje en zijn zowel de kerk, het dorp en het zendingserfgoed op een geslaagde manier op de kaart gezet.

Bewonderend langs de vitrines in het Zendingserfgoedhuis

Aandachtig in gesprek over de collectie zendingserfgoed

Begin januari verscheen de eerste publicatie in de nieuwe Zendingserfgoedreeks die is opgezet om een publicatieplatform voor uitgaven over de zending te bieden. U kunt daarbij denken aan egodocumenten van zendelingen bijvoorbeeld op basis van dagboeken of brievenverzamelingen. Of verzamelbundels van ervaringen van zendingsmensen die op verschillende tijdstippen in hetzelfde gebied werkten. Of zoals deze eerste uitgave die over een bepaald thema gaan.

Het boek Het verdriet van de zending: De stem van de kinderen in Nederland gaat over de kinderen van zendelingen die in Nederland verbleven terwijl hun ouders in het buitenland werkten. De kern van het boek wordt gevormd door dertien interviews met kinderen, inmiddels volwassenen, die dit destijds in hun jonge jaren hebben meegemaakt. Hoewel een groot aantal kinderen daarna weinig problemen hebben gehad, hebben vele andere wel diepe psychische wonden opgelopen. In dit boek wordt een inkijkje gegeven in hoe zij dit hebben beleefd en hoe het later verder gegaan is.

Het boek van dr. Freek L. Bakker is de eerste uitgave van Stichting Zendingserfgoed in de Zendingserfgoedreeks en is voor € 15,- te bestellen via zendingserfgoed.nl/publicaties (op deze website) (ISBN 9789083080932)

We zijn in afwachting van de tweede druk welke medio maart zal verschijnen.